Ο ΕΔΟΕΑΠ [=Ενιαίος Δημοσιογραφικός Οργανισμός Επικουρικής Ασφαλίσεως και Περιθάλψεως] δημιουργήθηκε με το ΑΝ.248/1968 από τον Θεοφύλακτο Παπακωνσταντίνου, που ανέλαβε υπουργός, ύστερα από την εξειδικευμένου βάρους πίεση και γραπτή έκκληση του Δ.Σ. της ΕΣΗΕΑ[= Ένωσις Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών][1].
Ο ΕΔΟΕΑΠ εξέδωσε προ ολίγων ετών (2010) ένα βιβλίο, με τον τίτλο «ΗΤΑΝ ΚΑΠΟΤΕ ΕΝΑΣ ΠΟΛΕΜΟΣ». για τους δημοσιογράφους που εστάλησαν στο μέτωπο του ελληνοϊταλικού πολέμου (1940-41), ως αφιέρωμα στους 41 πολεμικούς ανταποκριτές. Το βιβλίο ανθολογεί απλώς χωρίς συμμετρία άρθρα των ανταποκριτών. Μεταξύ αυτών και ένα από τα συνολικώς 14 του Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου.
Επειδή η παρεχομένη εικόνα της δράσεως του Θ.Π. ως πολεμικού ανταποκριτή είναι καταφανώς ανεπαρκής, προσφέρονται όλα τα στοιχεία για το σχηματισμό της ολοκληρωμένης.
***
Αναφώνησε επιτιμητικά ο Κ. Μανιαδάκης, υπουργός Δημοσίας Τάξεως της κυβερνήσεως του Ι. Μεταξά , απευθυνόμενος στον Στέφανο Ι. Πεσμαζόγλου, εκδότη της εφημερίδας η «Πρωΐα». Τον είχε καλέσει, επειδή εκείνος είχε προτείνει να σταλεί ως πολεμικός ανταποκριτής στο μέτωπο του Ελληνοϊταλικού πολέμου ο συντάκτης της Πρωϊας Θεοφύλακτος Παπακωνσταντίνου. Ο Μανιαδάκης δεν τον ήθελε, στηριζόμενος στις κομμουνιστικές πεποιθήσεις του Θ.Π. Ο Πεσμαζόγλου επέμενε και αντέταξε ,ως επιχειρηματολογία του υπέρ της εγκρίσεως της αποστολής του Θεοφύλακτου στο μέτωπο, την ακόλουθη περιγραφή της προσωπικότητας του:
«Με τον κ. Παπακωνσταντίνου είχα την ευκαιρία να συνδεθώ αφ ότου υπήρξεν ουσιαστικός συνεργάτης εις τας εκδόσεις της Πρωΐας και μετά αρχισυντάκτης της εφημερίδος μου. Ήτο αριστερός, αλλ’ ήτο ακόμη περισσότερον εθνικόφρων. Ηνοχλήθη ψυχικώς από την Δικτατορίαν όσον ολίγοι. Ο πόλεμος όμως τον ανέδειξε οποίος πραγματικώς ήτο: γνήσιος Έλλην .»[3]. Αλλά ο Μανιαδάκης επέμενε στην άρνησή του. Ο Πεσμαζόγλου τον παρέκαμψε, κάνοντας χρήση του ενός «θαυματουργού επισκεπτηρίου», όπως λέει, επισκέφθηκε τον Ι. Μεταξά και έλαβε τη συγκατάθεσή του για την αποστολή του Θεοφύλακτου. Ο Μανιαδάκης στον οποίο ανέφερε την πρωθυπουργική έγκριση του είπε, «Θα πάη εις το Μέτωπον, αλλά εσένα θα κρεμάσω». Τόσο πεπεισμένος ήταν για την επικινδυνότητα του Θεοφύλακτου. Ο Πεσμαζόγλου σχολιάζει εκ των υστέρων, «φυσικά όχι μόνον δεν με εκρέμασεν, αλλ ευθέως ανεγνώρισεν ότι απ’ όλα όσα εγράφησαν τα ιδικά του [δηλ. του Θεοφύλακτου] ήσαν τα καλύτερα».[4]
Ο Θεοφύλακτος υπήρξε ο μοναδικός πολεμικός ανταποκριτής , που τεκμηριωμένα συνάντησε την πείσμονα άρνηση του Μανιαδάκη και διαθέτει αυθεντική μαρτυρία από τον εκδότη του, τόσο για την άρνηση του Μανιαδάκη, όσο και την αξιολόγηση του έργου που επιτέλεσε ως πολεμικός ανταποκριτής.
Η αποστολή του Θεοφύλακτου εντάσσεται στη δεύτερη ομάδα ανταποκριτών. «Όταν ήρχισαν να γίνωνται- γράφει ο Πεσμαζόγλου - αισθηταί αι δυσχέρειαι τας οποίας αντιμετώπιζεν ο στρατός μέσα εις το Αλβανικόν έδαφος, απεφασίσθη να αποσταλούν εις το Μέτωπον επιφανείς δημοσιογράφοι δια να εμψυχώνουν τον μαχόμενον στρατόν και τα μετόπισθεν»[5]. Η αποστολή ήταν προσωπική επιλογή του Πεσμαζόγλου, όπως δηλώνει ο ίδιος[6]. Ο Θεοφύλακτος προσθέτει στην αυτοβιογραφία του ότι ο Πεσμαζόγλου του εζήτησε τη συγκατάθεσή του και του εξέθεσε τους κινδύνους, που διέτρεχε[7].
Η δημοσιογραφική αποστολή του ως πολεμικού απεσταλμένου διήρκεσε από τις 22 Ιανουαρίου 1941 έως τις 28 Φεβρουαρίου 1941, δηλαδή 38 ημέρες. Με καθημερινά τηλεγραφήματα ενημέρωνε μέσω της Πρωϊας για την πορεία των επιχειρήσεων και, από τις 24 Ιανουαρίου με ανταποκρίσεις[8], που αποτελούν αριστουργήματα του είδους. Οι τίτλοι των 14 ανταποκρίσεων είναι χαρακτηριστικοί.
«Βαδίζοντας προς το θαύμα» (24 Ιαν.1941)
«Οι πύλες της Αλβανίας»( 31. Ιαν.1941)
«Μονομαχία Πυροβολικού» (4 Φεβρ. 1941)
«Η ζωτικότης της φυλής» (6 Φεβρ.1941)
«Ο Ιταλός αιχμάλωτος» (12 Φεβρ.1941)
«Το μυστικό μας όπλο» (15 Φεβρ.1941)
«Η λαχτάρα για το δρόμο» (16 Φεβρ.1941)
«Πώς μάχεται ο εχθρός» (17 Φεβρ. 1941)
«Αθηνά σύννους» (18 Φεβρ. 1941)
«Τα ελληνικά φτερά» (19.Φεβρ.1941)
«Ο παράγων της τύχης» (22 Φεβρ.1941)
«Πώς αισθάνονται τον αγώνα» ( 23 Φεβρ.1941)
«Η Κίρκη του μετώπου» (26. Φεβρ.1941)
«Μέτωπο και μετόπισθεν» (26 Φεβρ. 1941).
Οι πιο πάνω ανταποκρίσεις επαναδημοσιεύτηκαν συγκεντρωμένες[9] μετά τριάντα χρόνια, το 1970 ως το 33ο κεφάλαιο του σπουδαίου ιστορικού του έργου «Η Μάχη της Ελλάδος» για τον πόλεμο του 1940[10].
Μετά το πέρας της αποστολής του, παρέδωσε στην κυβέρνηση μία απόρρητη έκθεση περί του μετώπου, όπως του είχε ζητηθεί , πριν από την αναχώρησή του[11].Η έκθεση ήταν αντικειμενική. Και το ανεγνώρισε και ο Μανιαδάκης, πλέκοντας το εγκώμιό του και ζητώντας εμμέσως συγγνώμη για την άρνηση να εγκρίνει τη μετάβασή του στο μέτωπο. Του είπε «Μου έκανεν εξαιρετικήν εντύπωσι η ακρίβεια και αντικειμενικότης των παρατηρήσεων της απορρήτου εκθέσεώς σου που ανταποκρίνονται απολύτως εις την πραγματικότητα και συμπίπτουν με τας διαπιστώσεις των ειδικών δια κάθε θέμα υπηρεσιών μας, και η πατριωτική έξαρσις των ανταποκρίσεών σου. Μόνον ένας άνθρωπος με τη δική σου πείρα και τη δική σου ιστορία ήτο δυνατόν να εκπληρώση τόσον άρτια την εθνική αποστολή του. Από όλα όσα εγράφησαν σχετικώς, τα δικά σου κείμενα είναι τα καλύτερα και τα πλέον θεμελιωμένα. Αποτελούσαν σφάλμα αι αντιρρήσεις μου για την αποστολή σου στο Μέτωπο»[12].
Έτσι , με την παραδοχή της πατριωτικής και της δημοσιογραφικής αξίας του ,έληξε η φάση της συμμετοχής του Θ.Π. στον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Αλλά , υπήρξε και συνέχεια, στον μυστικό, αλλά , παρά ταύτα, άκρως επικίνδυνο πόλεμο κατά των κατακτητών την περίοδο της ιταλικής και γερμανικής κατοχής. Ο πόλεμος αυτός άρχισε μετά την είσοδο των γερμανών στην Αθήνα (27 Απριλίου 1941). Ο μυστικός αυτός πόλεμος[13] προσέφερε στον επιρρεπή προς τις μάχες Θ.Π. νέα ευκαιρία αναλήψεως πατριωτικών κινδύνων.
Το κείμενο συντάχθηκε από τον Εφυραίο 87010 ως αφιέρωμα στη μνήμη του Θ.Π.
*
[1] http://www.theofilaktos-papaconstantinou.blogspot.com /search/label/*%CE%95%CE%9A%CE
[2] Η φράση αυτή είναι αυθεντική και προέρχεται από τον εκδότη της Πρωΐας κ. Στέφανο Ι. Πεσμαζόγλου, βλ. Κ.Χατζηπατέρα-Μ.Φαφαλιού, ΜΑΡΤΥΡΊΕΣ 40-41 (έκδ. ΚΕΔΡΟΣ), 1982, σελ.46.
[3] Βλ. ανωτέρω ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ, σελ.46
[4] Βλ. ανωτέρω ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ σελ. 46 πρβλ. και τη μαρτυρία του Θεοφύλακτου στη ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΤΕΙΑ (έκδ. ΚΑΚΤΟΣ) 1987, σελ. 88
[5] Βλ. αν. ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ σελ. 46
[6] Βλ. αν. ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ σελ. 46
[7] Θ.Παπακωνσταντίνου, Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ, ανωτ. σελ.62
[8]Βλ. ανωτ. Θ. Παπακωνσταντίνου, Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ, σελ. 63
[9] Βλ. Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ, ανωτ. Σελ.63
[10] Θεοφυλάκτου Παπακωνσταντίνου, Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1940-41 (Εκδ.Kabanas-Hellas),1970, σελ.397-431.
[11] Το περιεχόμενο της απόρρητης έκθεσης δημοσιεύθηκε από τον ίδιο τον Θ.Π. στο αυτοβιογραφικό έργο του Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ, ανωτ. σελ.64-67.
[12] Βλ. τις σελ.67-68 της ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑΣ.
[13] Βλ. ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΠΕΤΕΙΑ,σελ.69
